Filateliści, interesujący się całostkami, od dawna mają kłopot z określaniem odmian prowizorycznych nadruków wykonanych w Bytomiu w 1982 i 1983 roku jako przewartościowania czterech kartek pocztowych; Cp 751, 762, 764 i 781.
Kwestie te stara się wyjaśnić ekspert z zakresu całostek, członek naszego Koła, Pan Piotr Pelczar. Dzisiaj prezentujemy piątą część Jego opracowania na ten temat, wkrótce ukażą się kolejne. Serdecznie zapraszamy do lektury.
Przejdź do części: pierwsza | druga | trzecia | czwarta |
Kartki dodatkowe, nowodrukowe: Cp 751N, 762N, 764N i 781N
Kartki przewartościowane, wykonane z dużym opóźnieniem specjalnie dla filatelistów, oznaczać będziemy numerami katalogowymi z dodatkowym wyróżnikiem „N”, jak „nowodrukowe” (w odróżnieniu od kartek podstawowych z numerami bez żadnych wyróżników oraz kartek przewartościowanych pierwotnie dla potrzeb pocztowych, oznaczanych wyróżnikiem „B”, jak „bytomskie”).
Wielu filatelistów nie miało żadnych szans nabycia kartek z przewartościowaniami B z dwóch podstawowych nakładów w trakcie ich sprzedaży w okienkach pocztowych. Przedrukowane kartki Cp 762B i 764B oraz później Cp 751B i 781B nie były również dostępne w abonamencie filatelistycznym. Spowodowało to spore niezadowolenie zbieraczy całostek. Działacze związkowi z terenu poczuli się zignorowani przez pocztę i poskarżyli się centralnym władzom PZF. Zainspirowało to ZG PZF do interwencji w dyrekcji Poczty Polskiej w Ministerstwie Łączności. Niczego nie wskórano, ale rozpętała się burza informacyjna i od tego czasu nikt z pocztowców w Katowicach i Bytomiu, pytany o szczegóły wykonania prowizoriów, nie chciał niczego pamiętać na temat powstania przewartościowań.
Mając przyzwolenie ministerstwa, ZG PZF zakupił 31.08.1983 r. w Centralnej Składnicy Zaopatrzenia Łączności w Warszawie (specyfikacja nr 649/P/10436) czyste kartki pocztowe w ilościach: Cp 751 - 1000 sztuk, Cp 762 - 1000 sztuk i Cp 781 - 1000 sztuk. Nie ma pewności, dlaczego nie zakupiono kartek Cp 764. Prawdopodobnie nie było ich wtedy w magazynie lub przeoczono, że i one też były przewartościowane. Według prywatnych, nieoficjalnych informacji wiemy, że nieco później udało się jednak gdzieś dokupić około 100 sztuk tych kartek.
We wrześniu 1983 r. – ponad pół roku po całkowitym zakończeniu wykonywania dwóch nakładów emisji regionalnej, zlecono Składnicy Materiałów Pocztowych w Bytomiu wykonanie dodatkowej ilości przewartościowań. Zleceniodawcy według własnego uznania zamówili: po 500 sztuk Cp 762N z dwoma różnymi nadrukami „2”, 1000 sztuk Cp 751N z nadrukiem „5” oraz po 500 sztuk Cp 781N z dwoma różnymi nadrukami „5” i...? Nie wiemy dokładnie, kiedy wykonano Cp 764N. Prawdopodobnie około 100 sztuk Cp 764 doniesiono do przewartościowania dopiero pod koniec wykonywania powyższego zlecenia dla ZG PZF.
Powstał problem, ponieważ nie zachowano materiałów potrzebnych do wykonania prowizoriów, składnica pocztowa nie planowała przecież wykonywania kolejnych nakładów, czy wznowień.
Do nowego wykonania kreśleń i nadruków przygotowano się tym razem bardzo sumiennie, przecież tym razem były one wykonywane pod nadzorem władz ministerialnych, niezadowolonych z wcześniejszej samowoli.
Skreślenia
Zaopatrzono dwie wybrane osoby w nowiutkie, niezniszczone mazaki, flamastry, czarnofioletowy grubszy oraz ciemnofioletowy cieńszy. Wszystkie skreślenia na kartkach nowodrukowych wykonano tymi dwoma przyborami piśmiennymi, po około półtora tysiąca sztuk każdym z nich. Przy tej ilości nie było potrzeby korzystania z kolejnych mazaków, gdyż te dwa nie zdążyły się wypisać. Skreślenia wykonywano z wielkim przejęciem, dokładnie, o dość stałej długości kreski, dokładnie „od” jednego „do” drugiego wskazanego punktu na każdej kartce. Początki i końce kresek były wyraźnie grubsze, zaokrąglone. W tych miejscach wyciekało nieco więcej barwnego płynu, ponieważ ręka zbyt długo i mocno przywiązana była do końców kresek, pamiętając nakaz wykonania dokładnej kreski „od – do”. Jest to bardzo ważna cecha odróżniająca skreślenia nowodrukowe od skreśleń z dwóch prawdziwych, pocztowych nakładów! Cecha ta wyraźniej widoczna jest przy patrzeniu na rewers kartki oświetlonej silnym światłem przechodzącym, na przykład z żarówki w lampce.
Stary nominał był lepiej zasłonięty, niż przy skreśleniach w dwóch nakładach podstawowych.
Powstały tylko dwa podtypy kreśleń:
-a – kreski poziome wykonywane tylko grubym mazakiem czarnofioletowym; podwójne na Cp 762N t.I, 762N t.II i 762N t.III (il. 63), łącznie prawie 1000 sztuk, a później tylko pojedyncze Cp 762N t.I i 762N t.III (nieliczne il. 64) oraz na Cp 764N t.I, 764N t.II, 764N t.III (il. 65) i 781N t.II (il. 66), kolejne 600 sztuk.
-b – znak „X” wykonywany tylko cienkim mazakiem ciemnofioletowym, tylko obok mniejszej cyfry „5”, czyli na Cp 751N t.I (il. 68) i 781N t.I (il. 67), łącznie w ilości 1500 sztuk,
il. 63 – Skreślenie w podtypie a podwójne na Cp 762N
il. 64 – Skreślenie w podtypie a pojedyncze na Cp 762N
il. 65 – Skreślenie w podtypie a pojedyncze na Cp 764N
il. 66 – Skreślenie w podtypie a pojedyńcze na Cp 781N
il. 67 – Skreślenie w podtypie b na Cp 781N
il. 68 – Skreślenie w podtypie b na Cp 751N
Nadruki
Wobec częściowego zużycia, zniszczenia lub wyrzucenia stempelków używanych do pierwotnego wykonywania przedruków w grudniu 1982 i w lutym 1983 roku, spóźnione nadruki wykonywano nowymi, czystymi stempelkami o nieco innym kroju czcionek. Prawdopodobnie tylko czcionka małej „2” zachowała się niezniszczona.
Literatura [1, 2] nic więcej nie wspomina o dodatkowych nadrukach na Cp 764, zaś [3, 4] powołując się na prywatne nieoficjalne informacje podaje, że jednak na 100 sztukach Cp 764 wykonano dodatkowe nadruki i to w trzech typach, co czyni je jednymi z trudniejszych spośród nowodruków.
Typy nadruków nominału na kartkach nowodrukowych oznaczamy inaczej (liczby rzymskie) niż wcześniej opisane typy cyfr nadrukowanych w dwóch podstawowych nakładach (liczby arabskie)!
Cyfra „2” dla Cp 762N i 764N występuje jako:
-typ I, o wymiarach 4,5 x 1,6-1,8 mm – dwójka mała, delikatna (il. 69, 70 i 72),
-typ II, o wymiarach 6 x 3,2-3,5 mm – dwójka średnia, fantazyjna (il. 39, 70),
-typ III, o wymiarach 10 x 4,7-5 mm – dwójka duża, prosta (il. 70, 71 i 72).
il. 69 – Nadruki cyfry „2” typ I na Cp 762N
il. 70 – Nadruki cyfry „2” typ I, II i III na Cp 764N
il. 71 – Nadruki cyfry „2” typ III na Cp 762N
il. 72 – Nadruki cyfry „2” typ I i III na Cp 762N
Cyfra „5” dla Cp 751N i 781N występuje jako:
-typ I, o wymiarach 6 x 3/3,4 mm – piątka średniej wielkości (il. 73, 74, 75 i 77),
-typ II, o wymiarach 9,5 x 5 mm – piątka duża, prosta (il. 76 i 77).
il. 73 – Nadruki cyfry „5” typ I na Cp 751N
il. 74 – Nadruki ciemnofioletowe cyfry „5” typ I na Cp 781N
il. 75 – Nadruk czarny cyfry „5” typ I na Cp 781N
il. 76 – Nadruki cyfry „5” typ II na Cp 781N
il. 77 – Nadruki cyfry „5” typ I i II na Cp 751N i Cp 781N
Kartki nowodrukowe wykonywano bardzo dokładnie. Zarówno skreślenia, jak i nadruki nowego nominału są równiejsze, czytelniejsze i bardziej jednolite. Skoro pocztowcy z Katowic i Bytomia podpadli Ministerstwu Łączności za samowolne sporządzenie dwóch wcześniejszych nakładów regionalnych, to teraz chcieli zaskarbić sobie przychylność centralnych władz pocztowych sumienną pracą.
Cyfry odbijano starannie. Rzadko ilość tuszu jest zbyt mała lub zbyt duża lub nadrukowana cyfra jest nieco przesunięta. Raz tylko spotkaliśmy lewy dolny narożny brzeg otoczenia cyfry (na il. 73 po prawej) odbity z powodu przechylenia kauczukowego stempla.
Dla wszystkich nadruków cyfr „2” i „5” zawsze używano tuszu barwy czarnej. Jedynie małe piątki dla Cp 781N typ I, obok drukowanych w barwie czarnej (dość trudne, nieliczne, około 50 sztuk, il. 75), również drukowano w barwie ciemnofioletowej (większość, około 450 sztuk, il. 74).
Wcześniejsze przewartościowania właściwe z nakładu I oraz II wykonywano w dwóch różnych okresach czasu w odstępie około dwóch miesięcy. Później nadruki cyfr „2” i „5” nowodrukowe wykonywano za jednym posiedzeniem, w jednym okresie zaledwie kilku dni.
Łącznie wykonano: 762N t.I – 500 sztuk, 762N t.II – 10 (?) sztuk, 762N t.III – 500 sztuk, 764N t.I – około 30-40 sztuk, 764N t.II – około 30-40 sztuk, 764N t.III – około 30-40 sztuk, 751N t.I – 1000 sztuk, 781N t.I – 500 sztuk (około 50 sztuk czarne i około 450 sztuk ciemnofioletowe) i 781N t.II – 500 sztuk.
Teoretycznie można założyć, że na każdej przewartościowanej kartce N mogą wystąpić wszystkie możliwe typy nadruku i wszystkie możliwe podtypy skreśleń, czyli:
Cp 762N – Ia, Ib, IIa, IIb, IIIa, IIIb,
Cp 764N – Ia, Ib, IIa, IIb, IIIa, IIIb,
Cp 751N – Ia, Ib, IIa, IIb,
Cp 781N – Ia, Ib, IIa, IIb.
Warianty podane czarną czcionką rzeczywiście istnieją, zaś jasnoszarą nie są dotychczas znane. Autor nigdy nie widział kartki Cp 762N IIa – w niniejszym opracowaniu wspominamy o niej tylko na podstawie archiwum [4] będącego obecnie w posiadaniu autora (il. 78). Prawdopodobnie istnieje w ilości kilku sztuk (?). Byłoby to najrzadsze z przewartościowań N! Prosimy Czytelników o ewentualne rozszerzenia powyższych informacji oraz przysłanie do zbadania nowych walorów, nieznanych autorowi.
il. 78 – Nadruk typu IIa na kartce Cp 762N z [4]
Tabele 7 i 8 w wyraźny sposób gromadzą podstawowe wiadomości o wszystkich kartkach N.
Legenda do Tabel 7 i 8. Typy nadruków cyfry „2” lub „5” oznaczono cyframi rzymskimi: I, II, III osobno dla obu cyfr. Podtypy skreśleń starego nominału oznaczono: a – linie mazakiem, b – znak „X” mazakiem. Przyrząd piśmienny: M – mazak, pisak. Znak graficzny: X – znak iks lub krzyż świętego Andrzeja, - – jedna linia pozioma, = – dwie linie poziome. Barwy określono symbolami: C – czarny, CF – czarnofioletowy, c.F –ciemno fioletowy.
 |
Przewartościowania Cp 762N, 764N i Cp 751N, 781N nigdy nie były sprzedawane w okienkach pocztowych, w całości trafiły w stanie czystym tylko do filatelistów i to głównie z centralnego „przydziału” do działaczy związkowych. W zdecydowanej większości nie były używane w normalnym obiegu pocztowym, ponieważ w większości szczęśliwi posiadacze myśleli, że posiadają rarytasy i woleli posiadać je w postaci kart czystych, bez obiegu pocztowego.
Nieliczne kartki N zostały użyte w obiegu pocztowym niedługo po ich wykonaniu. Było to czasami naturalne użycie filatelistyczne, jak na il. 79, z prawdziwym ostemplowaniem „BIELSKO-BIAŁA 1 *g*” z datownikiem „22.1.84.11”.
il. 79 – Kartka Cp 751N typ Ib z datownikiem Bielsko Biała z początku 1984 r.
Niektórzy posiadali zbyt wiele kartek N czystych i po nasyceniu nimi rynku filatelistycznego oraz wobec chętnych na kartki obiegowe, postanowili sfingować obieg pocztowy. 
il. 80 – Kartka Cp 762N typ Ia z obiegu poleconego inspirowanego przez filatelistę
Sposobem na podniesienie atrakcyjności kartek nowodrukowych było przesłanie ich w rzeczywistym obiegu pocztowym, często jako polecone (il. 80, 81). Była w tym wyraźna inspiracja filatelistyczna. Próby takie miały miejsce po wielu miesiącach lub nawet latach od ich wykonania w Bytomiu. 
il. 81 – Kartka Cp 751N typ Ib z obiegu poleconego 1.07.1987 r.
Na il. 80-82 przedstawiamy kartki użyte w obiegu pocztowym z wyraźnej inspiracji filatelistycznej, wysłane jako polecone z Katowic dnia 1.07.1987 r. Opłata tych kartek składa się z nominału nadrukowanego na kartkach i dodatkowych doklejonych znaczków opłaty do sumarycznej wartości 20,- zł. 
il. 82 – Kartka Cp 781N typ Ib c.F z datownikiem podejrzanie nadużywanym w Katowicach
Proszę zwrócić uwagę, że datownik „KATOWICE 1 *A*” to ten sam (?!), którym wykonano fałszywe antydatowania (il. 83 i 84)! Podobnie jak przy antydatowaniach, tym razem również cyfry i znaki interpunkcyjne daty są bardzo dziwnie ustawione „8.7.-7-1.16”, co tym razem miało oznaczać „87.-7.-1.16”, czyli godzinę 16.oo dnia 1.07.1987 r. Autorowi nie udało się sprawdzić, czy ten kasownik pozostaje w posiadaniu urzędu pocztowego, czy też trafił do rąk prywatnych (?) – oczekujemy na informacje od Czytelników.
Nowodruki nie mają mocy obiegowej. Bytomskie przewartościowania nowodrukowe nie miały żadnych oznaczeń unieważniających, znanych nam z nowodruków znaczków opłaty, np. Fischer 2526-29 ND czy 2580 ND. Poczta nie kwestionowała jednak kartek nowodrukowych w sporadycznym obiegu (najczęściej filatelistycznym, grzecznościowym) i nie obarczała ich karna dopłatą, ponieważ pracownicy poczty nie posiadali odpowiedniej wiedzy na ich temat i nie mieli szans na ich identyfikację.
Konieczne jest wyjaśnienie, jaki status mają kartki z przewartościowaniami wykonanymi z opóźnieniem, na zlecenie ZG PZF. Posługując się definicjami z encyklopedii [12] przeanalizujmy kilka ważnych terminów filatelistycznych, jak w kolejnym rozdziale.
Przejdź do części: pierwsza | druga | trzecia | czwarta |
