Eksponat: Beginnings of the Post in Independent Poland, Nov. 1918-1920

Początki Poczty w Niepodległej Polsce XI.1918–1920

Eksponat w wersji angielskiej pt. Początki Poczty w Niepodległej Polsce XI.1918–1920 powstawał w latach 2004 – 2009. Był wystawiany od 2009 r do 2020 r. na światowych wystawach w Azji, Europie, Ameryce Płn. I Ameryce Południowej. Zdobywał on złote medale, a największym osiągnięciem był duży złoty medal na elitarnej wystawie w Sztokholmie z okazji 150-lecia Królewskiego Towarzystwa Filatelistycznego w Londynie.

W eksponacie dokonano podziału odzyskiwanego od listopada 1918 r. terytorium wg istniejących Dyrekcji Poczt: w Warszawie, Lublinie, Krakowie, Poznaniu, Bydgoszczy, Wilnie i Lwowie. Do tych Dyrekcji dołączone zostały unikalne dokumenty z urzędów pocztowych w Odessie, Konstantynopolu oraz z Portu Gdańsk jako „enklaw”, stosujących polskie znaki pocztowe w 1919 i 1920 r. Wszystkie walory pokazane są na 8 ekranach wystawowych z mapami aktywności pocztowej.

Pierwszy ekran pokazuje początki działania poczty na terenie dyrekcji warszawskiej. Pokazano niemiecką kartkę pocztową wysłaną z Łęczycy do Warszawy w dn. 11. XI. 1918 r. oraz inną, wysłaną z Łodzi do Warszawy w dn. 13.XI.1918, w której treści znajdujemy informację skierowaną do adresata o skazaniu przez bolszewików na karę śmierci jego ojca w ostatniej chwili  cofniętej. Znajduje się tu jeszcze kartka pocztowa wysłana 21.XI.1918 z Warszawy do Sosnowca i tam dostarczona przez działającą jeszcze pocztę samorządową. W dalszej części pokazano unikalne dokumenty pocztowe poczty z lokalnymi nadrukami z Ciechocinka, Ostrołęki,  Ostrowi, Poddębic, Łęczycy, Konina i Koła. Do dziś zachowały się one w pojedynczych egzemplarzach i są uważane za rarytasy polskiej filatelistyki tego okresu. Na kolejnych stronach pierwszego ekranu pokazano unikalny list wartościowy ze Stawiszyna do W-wy, opłacony w wys. 1 Mk dwoma znaczkami wyd. pomnikowego oraz list z Suwałk z pierwszych dni działania na tym terenie poczty polskiej, który został opłacony znaczkami wyd. PP/GGW. Z Suwałk z tego okresu znane są tylko 2 przesyłki. Na kolejnych stronach można zobaczyć inne, prowizoryczne kasowniki pocztowe. W kolejności - jedyny znany rosyjski formularz paczkowy opłacony w Radzyniu znaczkami wyd. PP/GGW oraz formularz książki doręczeniowej z Kolna z wykorzystanymi tam znaczkami pierwszych dwóch wydań regionalnych, list z Pruszkowa, list z rosyjskim datownikiem z Wagańca oraz niemieckie kartki pocztowe z polskim przedrukiem z Myszkowa, Żychlina i Ostrowi Maz., a także przekaz pocztowy z Warki. Wszystkie zestawione razem wskazują na prowizoryczne rozwiązania stosowane w obiegu pocztowym.

Na drugim ekranie pokazano utensylia pocztowe dyrekcji lubelskiej. Jednak na pierwszej karcie umieszczona została koperta listu wysłanego z Madrytu do Warszawy przez członka polskiej delegacji na VII Kongres Unii Pocztowej, do której Polska przystąpiła 1.V.1919. Na dalszych kartach tego ekranu umieszczono przykładowe przesyłki  opłacone znaczkami Austro-Węgier oraz Bośni i Hercegowiny, stosowane na tym terenie i akceptowane przez Pocztę Polska z przejściowego braku znaczków. W listopadzie 1918 r. dokonano przedruku „POCZTA POLSKA” na znaczkach Austro-Węgier, ale pierwsze wydanie z obiegu pocztowego znane jest w śladowych ilościach. Ilustrowane jest ono przez kartkę z Lublina do Odessy (jedyna znana z przedrukowym znaczkiem za 10 hal) i list polecony z Lublina do Wiednia oraz jedyny, znany przekaz pocztowy z Opoczna do Jędrzejowa. Na dalszych kartach pokazano przesyłki opłacone znaczkami II wyd. lubelskiego. Z tego wydania na szczególną uwagę zasługuje polecony list wysłany 28.XII.1918 r. z Lublina do Genewy i opłacony pojedynczym znaczkiem za 90 hal zgodnie ówczesną taryfa pocztową. Znaczek ten mógł być użyty pojedynczo zgodnie z taryfą tylko przez ok. 10 dni i jest znany wyłącznie z dwóch listów. Pokazana przesyłka z Kowla znana jest wyłącznie z tej jednej kartki oraz kilku listów przeważnie o charakterze filatelistycznym.

Na trzecim ekranie pokazano przesyłki z Inspektoratu Poczty w Krakowie (podległym Dyr. we Lwowie, zablokowanej jednak przez działania wojenne). Na szczególną uwagę zasługują przesyłki z lokalnymi i unikalnymi przedrukami poczty polskiej na znaczkach Austro-Węgier z Czermina, Dziedzic, Baranowa (jedyny znany list) oraz kartki z Bielska – Białej. W pozostałej części tego ekranu widzimy przesyłki opłacone znaczkami regionalnymi z Krakowa, tzw. wyd. krakowskiego bardzo rzadko spotykanymi z kartek i listów, częściej z przekazów pocztowych oraz przesyłki  wyd. PKL, które było w obiegu do 31.V.1919.

Ekran czwarty jest współdzielony między przesyłkami wysłanymi z urzędów w Odessie, Konstantynopolu i Portu Gdańsk a korespondencją z Wielkopolski. Przesyłek z Odessy zachowało się do czasów współczesnych ok. 8 sztuk, z Konstantynopola nieco więcej ze względu na dłuższy okres działania. Pokazane na tym ekranie przesyłki z Odessy i Konstantynopola należą do rarytasów polskiej filatelistyki.

W prezentowanym eksponacie przesyłki ilustrujące początki poczty polskiej na terytoriach Wielkopolski i Pomorza, pokazano na ekranach 4-6. Zostały one obecnie wyłączone do innego, ośmioekranowego eksponatu, wystawianego dopiero od 2024 r. Zostanie on pokazany odrębnie na stronach i-Kf.pl

Na ekranie 7 i 8 pokazano początki poczty polskiej w Dyr. Wileńskiej i Lwowskiej. Można tu zobaczyć ciekawsze przesyłki poczt polowych ze stemplami formacyjnymi (np. pociągu infekcyjnego, stacji jeńców w Kobryniu, Amerykańskiego Czerwonego Krzyża w Wilnie). Do najciekawszych i bardzo rzadkich przesyłek z tego obszaru zalicza się listy i kartki z urzędów przejściowo administrowanych w okresie IX.1919 – VII.1920 przez pocztę polską w Mińsku, Słucku, Urzeczu (1 kartka), Kojdanowie i Osipowiczach. Pokazano także jedyną znaną kartkę b. jeńców węgierskich z obozu w Pińsku do Budapesztu oraz kilka przesyłek z mniejszych agencji w Landwarowie, Białowieży, Drohiczynie i Nieświeżu.

Ekran 8 ilustruje początki poczty w Dyr. Lwowskiej. W tej ostatniej części eksponatu również znajdują się rzadkości, głównie z Kamieńca Podolskiego (przejściowo w rękach polskich) oraz ze Skałatu, gdzie przez dwa miesiące wykorzystywano w obiegu pocztowym znaczki Austro-Węgier do lokalnych przedruków. Ponadto pokazano kartkę z pociągu pancernego KANIÓW oraz lokalne kasowniki z Kopyczyńc, Chodorowa, Podhajec i Werchraty.

Serdecznie zapraszam do 8-ekranowej filatelistycznej uczty!