Filateliści, interesujący się całostkami, od dawna mają kłopot z określaniem odmian prowizorycznych nadruków wykonanych w Bytomiu w 1982 i 1983 roku jako przewartościowania czterech kartek pocztowych; Cp 751, 762, 764 i 781.
Kwestie te stara się wyjaśnić ekspert z zakresu całostek, członek naszego Koła, Pan Piotr Pelczar. Dzisiaj prezentujemy drugą część Jego opracowania na ten temat, wkrótce ukażą się kolejne. Serdecznie zapraszamy do lektury.
Przejdź do części: pierwsza | trzecia | czwarta | piąta |
Kartki przewartościowane: Cp 751B, 762B, 764B i 781B
Kartki przewartościowane w Bytomiu (w odróżnieniu od kartek podstawowych) będziemy oznaczać numerami katalogowymi z dodatkowym wyróżnikiem, symbolem literowym „B”, jak „bytomskie”.
Technika wykonywania przewartościowań w grudniu 1982 r. i w lutym 1983 r. była podobna, bardzo prymitywna. Starą wartość skreślano odręcznie. Cyfry określające nową wartość nominalną nadrukowano ręcznymi stempelkami.
Nie znamy żadnej relacji od osób faktycznie wykonujących przewartościowania. Próby dotarcia do świadków nie udały się. Możemy tylko przypuszczać, jak to mogło wyglądać. Przymróżmy nieco oczy i wyobraźmy sobie, że prawdopodobnie..:
Składnica pocztowa w Bytomiu nie wykonywała wcześniej takich operacji i nie była do nich technicznie przygotowana.
Zaangażowano kilka osób pracujących aktualnie w składnicy zaopatrzenia. Kilka pracownic, na kilku sąsiednich biurkach zabrała się do pracy. Na danej kartce pocztowej nie wykonywano kreśleń i nadruków jednocześnie. W jednym cyklu pracownice wykonywały skreślenia, w osobnym cyklu wykonywały nadruki. Jedne pracownice operowały mazakami lub długopisami, inne zaś stempelkami i tuszem. Prawdopodobnie najpierw wykonano kreślenia (bo te nie wymagały wysychania i nie brudziły podczas dalszych czynności) a dopiero później nadruki. Możliwym było również stworzenie swoistej taśmy produkcyjnej, na której część osób kreśliło stary nominał, a chwilkę później na sąsiednim biurku inne osoby wykonywały nadruki.
Do kreślenia starych nominałów nie zapotrzebowano nowych przyborów piśmienniczych. Wykorzystywano przybory będące w danej chwili pod ręką na konkretnym biurku. Bez specjalnego przygotowania zawsze znajdowały się tam długopisy z wkładami barwy niebieskiej, czarnej, czasem czerwonej. Bywały też mazaki (flamastry, pisaki) z różnej grubości wkładami barwy czarnej, fioletowej, rzadko innej, na przykład brązowej.
Niezależnie od stopnia zużycia wkładu, długopisy cały czas kreśliły podobny ślad na papierze. Mazaki świeże kreśliły kreski z intensywną barwą z powodu wypływu większej ilości barwnego płynu, później zaś, mazaki dłużej eksploatowane, kreśliły ślad mniej intensywny. Oszczędzając na przyborach, często korzystano z nich tak długo, dopóki widoczne było prawie suche „zabrudzenie”, często nawet wymagające silniejszego docisku do papieru. Na licznych kartkach widać takie kreślenia wykonane mazakami tracącymi już swój żywot. Takie kreślenia nie były w stanie zasłonić zakreślanego tekstu, bo były zbyt jasne, „wodniste”.
Niestety, w składnicy nie było gotowych pieczątek z cyfrą „2”, a później z cyfrą „5”. Nie wiemy, czy potrzebne cyfry wycięto ze starych, już niepotrzebnych pieczątek leżących w archiwum, w magazynie, czy też poproszono pracownice, by czcionki z takimi cyframi przyniosły z domów, na przykład z dziecinnych drukarenek. Pewne jest, że nie zamówiono ich wykonania w odpowiednim zakładzie produkującym pieczątki, bo wtedy wszystkie byłyby identycznego kroju, wielkości i lepszej jakości.
Pracowano dość pośpiesznie, raczej niedbale, nikt nie kontrolował precyzji i dokładości. Zakładając, że do wykonania tego zadania oddelegowano kilka osób, można przypuszczać, iż wykonywanie około 30 tysięcy przewartościowań w grudniu 1982 r. i podobnie później w lutym 1983 r. trwało około tygodnia, maksymalnie do 10 dni.
Jak ostatecznie wyglądały efekty tej pracy?
Skreślenia wykonane były: mazakami (pisakami, flamastrami) różnej grubości, w różnych odcieniach barw fioletowej, czarnej, brązowej oraz rzadziej długopisami w barwach niebieskiej (niebieskofioletowej), czerwonej lub czarnej (szaroczarnej).
Sporadycznie spotyka się użycie na jednej kartce dwóch różnych barw mazaka obok siebie. Przypadki wykonania jednej kreski mazakiem fioletowym a drugiej, zachodzącej na pierwszą, mazakiem czarnym opisuje [3, 4]. Autor nie posiada kresek dwubarwnych. Mazaki fioletowoczarne (po pewnym zużyciu) przy lekkim rysowaniu dawały kreskę raczej fioletową, zaś przy mocniejszym docisku kreska była ciemniejsza, wyglądała jak czarna. Prawdopodobnie dwie kreski w różnych barwach na jednej kreślonej kartce pochodzą właśnie z takich mazaków (?). Z powodu niedokładnego skreślenia lub jasnych (zbyt „wodnistych”) mazaków, poprzednia wartość często była nadal widoczna. Stary nominał „wychodził” spod kreśleń.
Kreślono jedną czy kilka linii, kresek poziomych lub znak „X” najczęściej w układzie poziomym, jak krzyż świętego Andrzeja. Umiejscowienie skreśleń na konkretnej kartce zależało od miejsca umieszczenia na niej wydrukowanego wcześniej nominału i mimo prymitywnej techniki i pośpiechu nie spotyka się znaczących przesunięć.
Ponieważ skreśleń dokonywano odręcznie, różnymi przyborami i w różny sposób, powstała wielka ich różnorodność. Szczegółowe ewidencjonowanie wszelkich możliwych wariantów jest trudne i niekonieczne. Dla katalogowej typizacji wystarczy oznaczać tylko cztery podtypy kreśleń:
-a – linia (linie) mazakiem (il. 11, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 20, 21, 22),
-b – linia (linie) długopisem (il. 16),
-c – znak „X” mazakiem (il. 19, 24, 27, 28, 29),
-d – znak „X” długopisem (il. 23, 25, 26),
Skreślenia z grudnia 1982 r. i z lutego 1983 r. różnią się od siebie, choć nie było żadnych wytycznych, jakby one miały wyglądać. W końcu wykonywano je w różnych okresach czasu, nieco innymi przyrządami, a może i przez inne osoby.
Skreślenia z 1982 r. przy cyfrze „2” wykonywano w zdecydowanej większości liniami poziomymi (il. 11-18) a kreślenie znakiem „X” zdarzyło się tylko sporadycznie (il. 19).
Kreślenia liniami poziomymi znamy jako:
-kilka zlewających się kresek poziomych (najczęściej trzy), czasem z linią pionową po lewej stronie, wykonane mazakiem w barwie jasno szarofioletowej, występujące na Cp 762B (il. 11),
il. 11 – Kreślenie kilkoma kreskami poziomymi jasno szarofioletowymi
-dwie zlewające się kreski poziome, wykonane mazakiem w barwie fioletowej, występujące na Cp 764B (il. 12),
il. 12 – Kreślenie dwoma kreskami poziomymi fioletowymi
-jedna kreska nieregularna, wykonana mazakiem w barwie ciemnofioletowej (czarnofioletowej), występująca na Cp 762B [3, 4] (il. 13) i Cp 764B (il. 14),
il. 13 – Kreślenie jedną nieregularną kreską ciemnofioletową na Cp 762B
il. 14 – Kreślenie jedną nieregularną kreską ciemnofioletową na Cp 764B
-dwie zlewające się kreski poziome, wykonane mazakiem w barwie czarnej, występujące na Cp 764B (il. 15),
il. 15 – Kreślenie dwoma zlewającymi się kreskami poziomymi czarnymi
-liczne kreski poziome (od trzech do około ośmiu), czasem z łukami lub z linią pionową po lewej stronie, wykonane długopisem w barwie szaroczarnej, występujące na Cp 762B i 764B (il. 16),
il. 16 – Kreślenie kilkoma poziomymi liniami długopisem szaroczarnym
-dwie osobne poziome kreski średniej grubości, wykonane mazakiem w barwie szarofioletowej, występujące na Cp 762B (il. 17),
-dwie osobne poziome kreski cienkie, wykonane mazakiem w barwie czarnej, występujące na Cp 762B (il. 18),
 |
 |
 |
| il. 17 – Kreślenie dwoma osobnymi kreskami poziomymi szarofioletowymi |
il. 18 – Kreślenie dwoma osobnymi kreskami poziomymi czarnymi |
il. 19 – Kreślenie znakiem "X" |
Kreślenie znakiem „X” znamy jako:
-poziomo leżący znak „X”, jak krzyż świętego Andrzeja, wykonany cienkim mazakiem w barwie fioletowej, występuje na Cp 762B (il. 19).
Najrzadsze są skreślenia wykonane długopisem szaroczarnym oraz znakiem X.
Skreślenia z lutego 1983 r. przy cyfrze „5” na Cp 751 wykonywano tylko znakiem „X” długopisem (il. 23) i mazakiem (il. 24), a na Cp 781 zarówno liniami poziomymi mazakiem (il. 20, 21, 22) jak i znakiem „X” mazakiem (il. 27, 28, 29) i długopisem (il. 25, 26). Długopisów używano tylko do kreśleń przy małej cyfrze „5” (il. 23, 25, 26).
Kreślenia liniami poziomymi znamy jako:
-jedna gruba pozioma kreska wykonana mazakiem w barwie czarnej, występuje na Cp 781B (il. 20),
il. 20 – Kreślenie poziome grubą kreską czarną
-jedna gruba pozioma kreska wykonana mazakiem w barwie ciemnofioletowej, występuje na Cp 781B (il. 21),
il. 21 – Kreślenie poziome grubą kreską ciemnofioletową
-dwie poziome kreski wykonane mazakiem w barwie ciemnofioletowej, występuje na Cp 781B (il. 22),
il. 22 – Kreślenie poziome dwoma kreskami ciemnofioletowymi
Kreślenie znakiem „X” znamy jako:
-poziomo leżący znak „X”, często jak krzyż świętego Andrzeja, wykonany długopisem w barwie niebieskiej, występuje na Cp 751B (il. 23) i Cp 781B (il. 25),
-poziomo leżący znak „X”, często jak krzyż świętego Andrzeja, wykonany mazakiem w barwie ciemnofioletowej, występuje na Cp 751B (il. 24),
-poziomo leżący znak „X”, często jak krzyż świętego Andrzeja, wykonany długopisem w barwie czerwonej, występuje na Cp 781B (il. 26),
-poziomo leżący znak „X”, często jak krzyż świętego Andrzeja, wykonany mazakiem w barwie brązowej, występuje na Cp 781B (il. 27, 28),
-poziomo leżący znak „X”, często jak krzyż świętego Andrzeja, wykonany mazakiem w barwie fioletowej lub ciemnofioletowej, występuje na Cp 781B (il. 29).
il. 23 – Kreślenie znakiem X długopisem niebieskim z Cp 751B
il. 24 – Kreślenie znakiem X mazakiem ciemnofioletowym z Cp 751B
il. 25 – Kreślenie znakiem X długopisem niebieskim z Cp 781B
il. 26 – Kreślenie znakiem X długopisem czerwonym z Cp 781B
il. 27 – Kreślenie znakiem X mazakiem brązowym koło małej 5
il. 28 – Kreślenie znakiem X mazakiem brązowym koło dużej 5 
il. 29 – Kreślenie znakiem X mazakiem fioletowym i ciemnofioletowym
Najrzadsze są skreślenia długopisem w barwie czerwonej (il. 26), dość rzadkie wykonane mazakiem w barwie brązowej (il. 27).
I skreślenia i nadruki dla cyfr 2 i 5 są różne, co dowodzi, że były wykonywane w innym okresie czasu, a nie jednocześnie.
cdn.
Literatura
[1] Żółkiewski S.,1983.„Rachunek ekonomiczny, czy nie?, Filatelista, 353-355.
[2] Żółkiewski S.,1985. Katowickie przewartościowania polskich kart pocztowych, Filatelista, 292-294.
[3] Koseve M., 1985. POLNISCHE POSTKARTEN VON 1982/1983 MIT NEUEM WST-UBERDRUCK, Die Ganzsache, 3-4, 103-109.
[4] Koseve M., Notatki i Tabele przewartościowań bytomskich, nieopublikowane maszynopisy będące w posiadaniu autora.
[5] Praca zbiorowa, 1989. Katalog specjalizowany znaków pocztowych ziem polskich 1990 (KSZPZP), wyd. III, t. 4, 461, KAW-RSW, Warszawa.
[6] Pelczar P., 1993. Przewartościowania bytomskie, Filatelista, 208.
[7] Pelczar P., 1994. Oszukańcze antydatowania kart z przewartościowaniami bytomskimi, HBBF, 24-25.
[8] Praca zbiorowa, 2001. FISCHER katalog polskich znaków pocztowych 2001, t. II, 295, Bytom-Kraków.
[9] Sufczyński H., Ziółkowski W., 2005. Przewartościowania "bytomskie" z 1982 roku, Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne, 1(9), 102-106.
[10] Praca zbiorowa, 2006. FISCHER katalog polskich znaków pocztowych 2006, t. II, 319, Bytom-Kraków.
[11] Praca zbiorowa, 1994. Geograficzny atlas świata, PPWK Warszawa-Wrocław.
[12] Praca zbiorowa, 1993. Encyklopedia filatelistyki, PWN Warszawa, str. 115, 136, 331-333, 348, 461, 615-616.
Przejdź do części: pierwsza | trzecia | czwarta | piąta |
