Przenosimy się teraz na południowy kraniec Płw. Arabskiego, do krainy uważanej przez niektórych za miejsce, w którym istniało biblijne królestwo Saby. Tutaj znajduje się położone w strategicznym punkcie miasto Aden.
Aden – miasto będące swoistą bramą, przez które wiedzie przejście z Oceanu Indyjskiego na wody Morza Czerwonego, położone na południu Płw. Arabskiego na terytorium dzisiejszego Jemenu. W chwili obecnej liczące około miliona mieszkańców, nadal jest to ważny port morski i jeden z największych ośrodków przemysłowych.
Historia miasta z racji swojego położenia jest bardzo bogata i sięga według legend wręcz czasów biblijnych. Jedna z legend mówi, iż Kain i Abel są pochowani w tym mieście. W okresie średniowiecza sława portu adeńskiego sięgała nawet Chin. Jako ciekawostkę można podać odnotowane w kronikach wydarzenie z 1421 roku, kiedy to wysłannicy cesarza z dynastii Ming przybyli do Adenu aby ofiarować podarunki dla króla Adenu.
Port w Adenie z racji swojego usytuowania był łakomym kąskiem dla europejskich potęg kolonialnych. Po raz pierwszy pod panowanie portugalskie Aden dostał się w latach 1513-1538 i następnie w latach 1547/48. Następnie jakiś czas pozostawał pod władzą Imperium Ottomańskiego, jemeńskich imamów oraz był częścią sułtanatu Lahej.
19 stycznia 1839 roku ląduje w Adenie żołnierze będący na usługach Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Od tego czasu Aden dostaje się w orbitę wpływów brytyjskich i aż do roku 1937 był administrowany, jako część Indii brytyjskich jako Protektorat Adeński (ang. Aden Protectorate, arabski عدن حماية / Himāyah Adan). Obejmował on obszar całego Jemenu z wyłączeniem wydzielonego w 1937 roku miasta Aden . Od tego czasu był to oddzielny organizm prawny znany jako Kolonia Adeńska (ang. Colony of Aden, arabski: مستعمرة عدن / Mustamarah Adan) był brytyjską kolonią w latach 1937-1963, i składała się z miasta portowego Aden i jego najbliższego otoczenia. Przed 1937 obszar 121 km kw. tego terytorium znany, jako Aden Settlement rządzony był przez Prezydencję Bombaju Indii Brytyjskich.
W 1839 roku Aden liczył zaledwie 600 mieszkańców, świetność okresu średniowiecza była tylko wspomnieniem. Dopiero w okresie panowania brytyjskiego połączonego z budową Kanału Sueskiego miasto zaczęło przekształcać się w duże miasto.
Tak wyglądał Aden na pocztówce wydanej około 1900 roku.
18 stycznia 1963 roku kolonia przekształciła się w stan Aden (arabski ولاية عدن / Wilayat Adan) w nowej Federacji Arabii Południowej a 30 listopada 1967 roku została częścią Ludowo-Demokratycznej Republiki Jemenu.
Dopiero w okresie panowania brytyjskiego rozwinęły się na terenie miasta usługi pocztowe. Pierwsza informacja o wysłaniu poczty z Adenu pochodzi z dnia 15 czerwca 1839 roku. Pomimo istnienia takiej potrzeby formalnie biorąc pierwszy poczmistrz został mianowany dopiero w 1857 roku, a pierwsza poczta mieściła się początkowo na terenie obozu wojskowego i dopiero w 1858 roku została w porcie otwarta pierwsza placówka pocztowa.. Pierwsze znaczki przeznaczone specjalnie dla Adenu zostały dostarczone do Adenu 1 października 1854 roku. Ponieważ Aden administracyjnie był częścią Indii brytyjskich, dlatego też na ternie Adenu w obiegu były znaczki Indii brytyjskich.
Z tego pierwszego okresu zachowało się trochę ciekawych listów, takich jak chociażby ten:
List został nadany 12 czerwca 1849 roku na Mauritiusie i adresowany do Bordeaux w Francji. Jego droga pocztowa wiodła m.in. przez Aden. Na stemplu widoczny jest dobrze znak opłaty wynoszący 8 anna. W tej to bowiem walucie Indii brytyjskich opłacana była poczta przechodząca przez Aden.
Z okresu przedznaczkowego pochodzi także ten ciekawy list:
Na stronie adresowej widzimy miejsce nadania Aden i adresata mieszkającego w Hongkongu. Treść list mówi o zakupie opium!!. Brak na nim oznaczeń pocztowych a datę nadania listu możemy wywnioskować jedynie z treści listu, w którym widnieje data 1832, a więc jeszcze sprzed brytyjskiego panowania. Natomiast jak wyglądały znaczki stosowane w tym czasie w Adenie możemy zobaczyć poniżej:
Jak możemy zobaczyć stosowane różnego rodzaju stemple z napisem „Aden”, „Aden Camp”, „Aden Cantoment”. Cechą wspólną był numer 124 gdyż taki numer nosił Aden w systemie pocztowym Indii brytyjskich.
W użyciu były także znaczki przeznaczonego dla innych państw wchodzących w skład brytyjskiego imperium kolonialnego. Tak jak ten znaczek przeznaczony dla Cejlonu, który został skasowany stemplem nadawczym w Adenie, o czym świadczy cyfra 124 odpowiadająca placówce pocztowej w tym mieście.
Jeszcze jeden znaczek Wschodnich Indii Brytyjskich o nominale 8 anna skasowany w Adenie.
O tym, jakie znaczenie miał port w Adenie oraz placówka pocztowa mogą świadczyć chociażby te dwie całości:
Oto list wysłany z terytorium Erytrei położonej w Afryce, dosłownie na przeciwko Adenu. Erytrea była w tym czasie kolonią włoską, stąd też nadruk na kopercie w tym języku. List został nadany 4 grudnia 1883 roku przez administrację portu w zatoce Assab i adresowany do MSZ w Rzymie. Przeszedł on przez placówkę pocztową w Adenie, o czym świadczą stosowne stemple oraz znaczki Indii Wschodnich będące w tym czasie znaczkami obiegowymi w tej kolonii.
Jeszcze ciekawszy jest ten list. Wysłany tym razem z terytorium Etiopii, niepodległego cesarstwa położonego w Afryce. Został opatrzony znaczkiem etiopskim, następnie został przesłany do portu w Dżibuti położonego na terenie francuskiej kolonii znanej, jako Francuska Somalia. Później zostało ona przekształcone na Francuskie Terytorium Afarów i Issów. Kolejny etap to właśnie port w Adenie, tutaj mamy potwierdzenie w postaci datownika z nazwą Aden. Dopiero stąd drogą morską list dociera do adresata zamieszkałego w Paryżu. Wspaniała całość z dumnym lwem Judy będącym symbolem cesarstwa etiopskiego.
Wzrost znaczenia portu oraz handlu zaowocował potrzebą wydania różnego typu znaczków opłaty i tak w 1932 roku pojawiają się pierwsze znaczki opłaty skarbowej:
Są to znaczki Indii Brytyjskich opatrzone nadrukiem Aden. Jest to seria z wizerunkiem króla Jerzego VI – w sumie 13 znaczków o nominałach od 2 Anna aż do 20 rupii, co jest niesłychanie wysokim nominałem.
Także w 1932 roku pojawiają się znaczki opłaty notarialnej o nominale 2 rupii. Widnieją na nich podobizny Jerzego V oraz Jerzego VI. Zapotrzebowanie na tego typu znaczki musiało być duże, gdyż pojawiają się w krótkim czasie następne serie znaczków opłaty skarbowej, chociażby taka:
W ten oto sposób dochodzimy do roku 1937. Od 1 kwietnia tego roku Aden stał się miastem-kolonią podległą bezpośrednio koronie brytyjskiej. W tym tez roku zaczyna się samodzielna historia pocztowa Adenu. Z obiegu znikają dotychczasowo stosowane znaczki Indii brytyjskich a ich miejsce zajmują znaczki Adenu.
Tak właśnie wyglądają pierwsze znaczki Adenu. Nie wydano ich zbyt wiele, gdyż poczynając od roku 1963 Aden wchodzi w skład Federacji Południowoarabskiej a następnie Jemenu.
Jako ciekawostkę pragnę jeszcze odnotować, iż w ramach profilaktyki przeciwgruźliczej choroby, która w tym rejonie stanowiła poważny problem wydano w Adenie takie oto nalepki które otrzymywali wspomagający organizacje prowadzące działalność zdrowotną. Nie mają one nominału.
Miasto o niezwykle bogatej historii, będące świadkiem powstawania i upadku światowych imperium, straciło w chwili obecnej swoje strategiczne znaczenie. Niestety, nadal konflikty militarne, typowe dla tego regiony, są codziennością mieszkańców tego niezwykle ciekawego, także filatelistycznie, miasta.
Publikacja ta została zgłoszona przez jej Autora do naszego konkursu.
