W dniu 11.11.1918 roku zakończyła się I Wojna Światowa, w wyniku czego Polska po 123 latach odzyskała niepodległość. Rozpoczął się burzliwy okres tworzenia nowego państwa, które trzeba było ponownie zlepić z trzech odrębnych części administracyjnych. Na podział rozbiorowy
nałożył się, częściowo unifikujący, proces okupacji niemiecko-austriackiej Królestwa Polskiego. W wyniku wyczerpania wszystkich uczestników konfliktu działaniami wojennymi, odbudowa kraju natrafiała na ogromne trudności niedoboru wszystkiego. Na fali niepodległości odtwarzała się a właściwie tworzyła po raz pierwszy niezależna Poczta Polska. Najistotniejszą rzeczą było jej szybkie uruchomienie w narodowym wydaniu. Pierwsze lata funkcjonowania to okres tworzenia z niczego, w oparciu o inwencję lokalnych urzędników. Dlatego właśnie dla miłośników historii poczty, ten okres jest szczególnie interesujący z racji swojej różnorodności i masowości prowizoriów. W tym artykule chciałbym to pokazać w oparciu o sześć przesyłek poleconych do i z Łaskarzewa z lat 1919-1920.
Łaskarzew małe miasto w powiecie garwolińskim założone około 1418 roku. Położone na uboczu traktów komunikacyjnych nie posiadało nigdy wcześniej placówki pocztowej. W roku 1918 liczyło sobie około 4 tyś mieszkańców. W ramach rozwoju sieci pocztowej w niecałe pół roku po odzyskaniu niepodległości, w dniu 01.05.1919, został tu otwarty urząd pocztowy (Tygodnik Informacyjny, 1919).
Il.1
Na (il.1) przedstawiam kopertę listu poleconego wysłanego z urzędu Warszawa 6 w dniu 23.03.1919 roku do Sądu Pokoju w Łaskarzewie. List opłacono ciętą parką znaczków w walucie markowej Fi 90A łącznej wartości 50 fenigów (zgodnie z taryfą 25 za list zamiejscowy plus 25 za polecenie), która została skasowana nowym, całkowicie polskim datownikiem Ø 26 dwuobrączkowym z porzeczką, wyróżnik *a*. Użyta nalepka polecenia (il.2) jest poniemiecka, została zaadaptowana dla potrzeb urzędu Warszawa 6 z Warschau 1 poprzez ręczną zmianę numeru.
Il.2
Il.3
W tym czasie placówka pocztowa w Łaskarzewie jeszcze nie istniała, więc przesyłka została pokierowana do najbliższej już funkcjonującej, czyli do Sobolewa (czerwony napis poprzeczny Sobolew na adresie). Na odwrotnej stronie koperty, zamiast datownika odbiorczego, ręczna adnotacja potwierdzająca jej przybycie do tego urzędu - 26 III (il.3).
Il.4
Il.5
Drugi list polecony wysłany był w Siedlcach 07.07.1919 roku (il.4), opłacony został znaczkiem w walucie markowej Fi 112 wartości 50 fenigów. Datownik użyty do kasowania, Siedlce Ø 29 dwuobrączkowy z mostkiem zewnętrznym, wyróżnik *b* również jest nowym polskim. W czasie okupacji niemieckiej, w Siedlcach używano dwóch datowników z wyróżnikami *** oraz *a* (Haraburda, 1998). Ciekawostką jest to, że w tej specjalistycznej publikacji, zakres stosowania tego datownika to lata 1920-1930, niniejszy list przesuwa go więc w czasie prawie pół roku wcześniej. Nalepka polecenia poniemiecka Nr 314 w tym przypadku nie wymagała żadnych przeróbek. Urząd pocztowy w Łaskarzewie funkcjonujący już ponad dwa miesiące, przyjął tą przesyłkę 08.07.1919 roku, co potwierdził własnym datownikiem odbiorczym na odwrocie koperty. (il.5) Świeżo otwarta placówka przygotowała sprawnie swój datownik Ø 26 dwuobrączkowy z mostkiem zewnętrznym, wyróżnik *a*.
Il.6
Il.7
Il.8
Trzeci list polecony do Łaskarzewa wysłany był 17.07.1919 z Kozienic, będących wcześniej pod okupacją austriacką, co widać po użytych atrybutach pocztowych. (il.6) Oplata została uiszczona parką znaczków Fi 78B w walucie koronowej, 2 razy po 25 halerzy, (zgodnie z taryfą, gdyż do czasu unifikacji waluty 1kr = 1mk). Znaczki unieważnione zostały kasownikiem prowizorycznym Ø 28 dwuobrączkowym z poprzeczką odbitym w kolorze fioletowym.(il.7) To austriacki datownik poczty etapowej z usuniętymi napisami niemieckimi "Kuk ETAPPENPOSTAMT". Taką samą treść zamazano ręcznie na austriackiej nalepce polecenia Nr 332. (il.8) Na odwrocie koperty, ten sam co poprzednio datownik odbiorczy Łaskarzewa z dnia 19.07.1919, potwierdził dotarcie do celu.
Il.9
Il.10
Czwarta przesyłka do Łaskarzewa to list polecony wysłany w Sobolewie 11.12.1919 roku. (il.9) Poczta w Sobolewie powstała po uruchomieniu kolei nadwiślańskiej, gdzieś ok 1880 roku, ale w czasie I Wojny Światowej, po wycofaniu się Rosjan z Królestwa Polskiego, nastąpiła przerwa w jej funkcjonowaniu. Z racji braków kadrowych i organizacyjnych w czasie okupacji niemieckiej operowała tylko jedna placówka w powiecie, w tym przypadku w Garwolinie. Po odzyskaniu niepodległości Urząd w Sobolewie nie posiadał więc materiałów poniemieckich. Nie zachowały się też wcześniejsze rosyjskie, albo nie zdecydowano się ich używać. Nie znam dokładnej daty otwarcia tej placówki, ale musiało to być krótko po odzyskaniu niepodległości, ponieważ występuje w wykazie urzędów pocztowo-telegraficznych na terenie byłej okupacji niemieckiej uruchomionych do 20 stycznia 1919 roku (Kłosiński, 2003). O ile jednak niektóre nawet nowo otwierane placówki, jak Łaskarzew, potrafiły zorganizować sobie narzędzia pracy, to w przypadku Sobolewa widzimy wyraźne niedostatki. Jeszcze w końcu roku 1919 mamy do czynienia z pełnym prowizorium, nie posiadał on własnych stempli pocztowych. Dla tego listu, jako opłatę zastosowano dwa znaczki w walucie markowej po 25 fen Fi 90B. Znaczki zostały skasowane poprzez ręczne przekreślenie. Datownik: Sobolew 11/XII/19 oraz R-ka jako: R. N 1277 wpisane są również ręcznie w lewym rogu koperty. (il.10) Na jej odwrocie przybito datownik odbiorczy Łaskarzewa z dnia 11.12.1919, czyli jeszcze tego samego dnia co nie dziwi, gdyż te miejscowości dzieli około 13 kilometrów.
Il.11
Il.12
Czas na list polecony z Łaskarzewa, wysłano go 17.01.1920 roku do Sądu Okręgowego w Siedlcach. Na (il.11) widzimy jego awers z samodzielną odbitką datownika nadawczego omawianego już wyżej. Mamy tu również fioletową odbitkę prowizorycznego stempla polecenia. Bardzo prosty ramkowy o wymiarach 31 x 17 bez oznaczenia R, tylko z napisem Łaskarzew, oraz w niższym rzędzie N i miejsce na numer, do którego wpisano fioletowym ołówkiem 82, pokazuję go w powiększeniu na (il.12). Ten typ prowizorycznego stempla polecenia stosowany był w Łaskarzewie co najmniej do 16.04.1920 roku (posiadam przesyłkę z tego dnia). Na odwrotnej stronie, (il.13) list został opłacony pięcioma znaczkami w walucie markowej Fi 87A po 10 fenigów każdy, cztery w pasku plus jeden, czyli zgodnie z taryfą. Kasowanie wspomnianym wyżej datownikiem Łaskarzewa, a dodatkowo mamy tu odbity datownik odbiorczy Siedlec, użyty dnia 20.01.1920 roku. Jest to poniemiecki datownik dwuobrączkowy z mostkiem zewnętrznym Ø 25 wyróżnik * a * używany aż do 1922 roku (Haraburda, 1998). Jego pochodzenie potwierdza użyta w oznaczeniu godzinowym literka N (Nachmittag).
Ostatni list polecony pochodzi z dnia 29.05.1920 roku i również był nadany w Łaskarzewie. (il.14) Jest on dowodem na postępującą normalizację Poczty Polskiej. Opłacony znaczkiem Fi 92C wartości 1 marka i skasowany znanym datownikiem Łaskarzewa. W dniu 15.04.1920 zmieniona została taryfa i dla listu zamiejscowego do 20 g wynosiła 50 fenigów plus 50 za polecenie. Nowością jest zunifikowany stempelek polecenia, wprowadzony w oparciu o zarządzenie nr 73 Ministra Poczt i Telegrafów z dnia 27.02.1920 (Jakubik, 2010). Ramkowy trzypolowy o wymiarach 41 x 17: R, Łaskarzew, Nr…. z ręcznie wpisanym 86. Na odwrocie wspomniany wyżej poniemiecki datownik odbiorczy Siedlec z dnia 01.06.1920 roku.
Il.13
Il.14
Ten krótki przegląd sześciu listów poleconych związanych z jednym miasteczkiem, pokazuje pionierską różnorodność, jaka miała miejsce na Poczcie w początkowym okresie II Rzeczypospolitej. Różny był start, gdyż jedne placówki w biegu zmieniały barwy z niemieckich bądź austriackich na polskie, inne uruchamiane były po okresie przymusowej przerwy, jeszcze inne dopiero rozpoczynały swoją historię. Najłatwiej było tym pierwszym, ponieważ dobytek po byłych okupantach przejmowany był w sposób w miarę pokojowy. Wiele urzędów było przejmowanych w sposób bezkonfliktowy z pełnym wyposażeniem (Jakubik, 2009). Najtrudniej tym ostatnim gdyż wszystko musieli zorganizować od początku. Dla filatelistów zajmujących się historią poczty, jest to okres dający mnóstwo satysfakcji z interesujących odkryć, również w wymiarze czysto historycznym, szczególnie gdy mówimy o filatelistyce regionalnej. Zachęcam do takiej eksploracji wszystkich filatelistów pasjonatów historii.
Literatura
Haraburda A., 1998. Poczta w Siedlcach 1817-1997 wyd. III.
Jakubik J., 2009. Przesyłki polecone w Polsce w pierwszym miesiącu po odzyskaniu niepodległości – Filatelista, 2.
Jakubik J., 2010. Pierwsze polskie nalepki polecenia z 1919 roku (III), Filatelista, 7.
Kłosiński A., 2003. Odręczne kasowania znaczków w polskich urzędach pocztowych w latach 1918-1921, HBBF 3-4.
Tygodnik Informacyjny na Powiat Garwoliński Nr 24 z dnia 09.05,1919
